SQL SQL (Structured Query Language) haqqında ümumi və ətraflı məlumat

SQL (Structured Query Language) haqqında ümumi və ətraflı məlumat​

1. Ümumi Məlumat​

• SQL (Structured Query Language) – verilənlər bazaları ilə işləmək üçün xüsusi proqramlaşdırma dilidir.
• İlk dəfə 1970-ci illərdə IBM tərəfindən hazırlanıb, daha sonra ANSI və ISO standartlarına salınıb.
• Əsas məqsədi məlumat saxlamaq, sorğu göndərmək, yeniləmək və idarə etməkdir.
• SQL müxtəlif DBMS (Database Management System)-lərdə istifadə olunur:
  • MySQL
  • Microsoft SQL Server
  • PostgreSQL
  • Oracle Database
  • SQLite

2. SQL-in İstifadə Sahələri​

1. Verilənlərin saxlanması – istifadəçilər, məhsullar, sifarişlər və s. məlumatların idarəsi.
2. Məlumatların idarə olunması – əlavə etmə, silmə, yeniləmə əməliyyatları.
3. Analitik sorğular – satışların analizi, hesabatların çıxarılması.
4. Təhlükəsizlik – istifadəçi icazələri, rollar.
5. Proqramlaşdırma ilə inteqrasiya – C#, Java, Python və digər dillərlə işləmə.

3. SQL-in Əsas Xüsusiyyətləri​

• Sadə və aydın sintaksis
• Deklarativ dil (NƏ etmək istədiyini yazırsan, NECƏ edəcəyini DBMS özü həll edir)
• Çoxplatformalı dəstək
• Böyük verilənlər üzərində işləmə

4. SQL Əmrləri və Kateqoriyaları​

a) DDL (Data Definition Language) – Struktur yaratmaq və dəyişmək​

• CREATE – yeni verilənlər bazası və ya cədvəl yaratmaq
• ALTER – struktur dəyişdirmək
• DROP – obyekt silmək

CREATE TABLE Istifadeci (
    Id INT PRIMARY KEY,
    Ad VARCHAR(50),
    Yas INT
);

b) DML (Data Manipulation Language) – Məlumatlarla işləmək​

• INSERT – yeni məlumat əlavə etmək
• UPDATE – mövcud məlumatı dəyişmək
• DELETE – məlumat silmək

INSERT INTO Istifadeci (Id, Ad, Yas) VALUES (1, 'İlqar', 33);

UPDATE Istifadeci SET Yas = 34 WHERE Id = 1;

DELETE FROM Istifadeci WHERE Id = 1;

c) DQL (Data Query Language) – Sorğular​

• SELECT – məlumat seçmək

SELECT * FROM Istifadeci;
SELECT Ad, Yas FROM Istifadeci WHERE Yas > 18;

d) DCL (Data Control Language) – Təhlükəsizlik və icazələr​

• GRANT – icazə vermək
• REVOKE – icazəni ləğv etmək

GRANT SELECT ON Istifadeci TO User1;
REVOKE SELECT ON Istifadeci FROM User1;

e) TCL (Transaction Control Language) – Əməliyyatların idarəsi​

• BEGIN – əməliyyata başlamaq
• COMMIT – dəyişiklikləri təsdiqləmək
• ROLLBACK – dəyişiklikləri ləğv etmək

BEGIN;
UPDATE Istifadeci SET Yas = 35 WHERE Id = 1;
ROLLBACK; -- geri qaytarılır

5. SQL-də Əsas Anlayışlar​

• PRIMARY KEY – cədvəldə unikal identifikator.
• FOREIGN KEY – başqa cədvəllə əlaqə.
• INDEX – məlumat axtarışını sürətləndirir.
• VIEW – saxta (virtual) cədvəl, sadəcə sorğu nəticəsini göstərir.
• Stored Procedure – verilənlər bazasında saxlanan proqramlaşdırılmış əmrlər.

6. Əlavə Mövzular​

• Join-lar: INNER JOIN, LEFT JOIN, RIGHT JOIN, FULL JOIN
  • Nümunə:
  SQL: Clipbord-a kopyala

  SELECT Istifadeci.Ad, Sifaris.Mebleg
  FROM Istifadeci
  INNER JOIN Sifaris ON Istifadeci.Id = Sifaris.IstifadeciId;

  
  
• Aggregate funksiyalar: COUNT, SUM, AVG, MIN, MAX
  SELECT COUNT(*), AVG(Yas) FROM Istifadeci;
  
  
• Group By & Having
• SQL: Clipbord-a kopyala

  SELECT Yas, COUNT(*)
  FROM Istifadeci
  GROUP BY Yas
  HAVING COUNT(*) > 1;

7. SQL-in Üstünlükləri və Çatışmazlıqları​

• Böyük həcmdə məlumat üzərində sürətli işləyir
• Standartlaşdırılmış dildir
• İnteqrasiya imkanları genişdir
• Güclü təhlükəsizlik və icazə sistemi

• Çox böyük sistemlərdə kompleks sorğular yavaşlaya bilər
• Çox böyük məlumat bazalarında optimizasiya çətin olur
• Müxtəlif DBMS-lərdə sintaksis fərqləri var (məsələn, MySQL vs MSSQL)

Nəticə​